اروپا؛ مهد خوش‌رفتاری  با نوجوانان بزهکار

سمیرا مصطفی نژاد_روزنامه نگار

سیستم قضایی ویژه نوجوانان بزهکار در نقاط مختلف جهان از تنوع بالایی برخوردار است. قانون‌ها و اقدامات قضایی داخلی در هر کشور شکل‌های متفاوتی از نحوه برخورد با بزهکاران کم سن و سال را ایجاد کرده‌اند. بزهکاران نوجوان معمولا پس از دستگیری توسط نیروهای اجرای قانون، وارد چرخه قضایی می‌شوند و پس از آن از سوی سازمان‌ها و افراد مختلف تحت نظر و ارزیابی قرار می‌گیرند. در نهایت، بزهکاران نوجوان با جرائم خفیف‌تر در برنامه‌های بازیابی و اصلاح و آموزش شرکت داده می‌شوند و نوجوانانی که جرائم سنگین‌تری مرتکب شده‌اند ممکن است با تنبیه‌هایی سنگین‌تر مانند حبس‌های طولانی یا کوتاه مواجه شوند. برای مثال در برزیل، برخلاف قانون‌هایی که بر اصلاح و بازپروری بزهکاران 12تا 18ساله با جرائم خفیف و حبس حداکثر سه ساله مجرمان نوجوان با جرائم سنگین تأکید دارد، بزهکاران نوجوان با جرائم خفیف در زندان‌های شلوغ و پرجمعیت محبوس می‌شوند در شرایطی که کمترین دسترسی را به مشاوره، آموزش و اصلاح و بازیابی دارند و حتی در معرض بدرفتاری در زندان نیز قرار می‌گیرند.
کشورهای اروپایی رویکردی کاملا متفاوت نسبت به مواجهه با بزهکاری نوجوانان دارند؛ رویکردی که ایالت‌های آمریکایی نیز به تازگی به آن علاقه‌مند شده‌اند. برای مثال در کشور کرواسی که حداقل سن مسئولیت‌پذیری کیفری در آن 14سال است، بزهکاران نوجوان پس از رسیدگی به حکمشان در دادگاه، در زندان محبوس نمی‌شوند. این افراد برای مدتی در مراکزی خاص بازپروری نگهداری می‌شوند تا در جلسات مشاوره و درمان شرکت کنند، اما همزمان اجازه دارند آنجا را برای انجام کارهای دیگری مانند ادامه تحصیل ترک کنند. در کرواسی تنها یک مرکز نگهداری از بزهکاران نوجوان با در بسته وجود دارد، تمامی دیگر مراکز به نوجوانان متهم اجازه رفت‌وآمد می‌دهند تا به مدرسه بروند یا در کلاس‌های آموزشی مورد علاقه خود شرکت کنند یا حتی با دوستانشان قرار بگذارند. در واقع نوجوانان محکوم شده، تنها محل سکونت خود را تغییر می‌دهند و روند معمول زندگی آنها ادامه پیدا می‌کند. تمرکز در این مراکز علاوه بر آموزش بزهکاران، ریشه‌یابی علل وقوع جرم با همکاری قضات، مددکاران و قربانیان است تا دلایل گمراهی بزهکاران تعیین شده و به آنها در بازگشت به مسیر درست کمک کنند.
در هلند، امکان پیگیری قانونی و قضایی افراد زیر 12سال وجود ندارد و درصورتی که کودکی مرتکب جرائمی مانند خرابکاری یا سرقت شود، پلیس با والدین مجرم مواجه خواهد ‌شد. ارتکاب جرم در سنین بالاتر از 12سال نوجوانان را وارد برنامه‌ای به نام HALT می‌کند؛ برنامه‌ای که در آن نوجوان گناهکار باید آسیبی که وارد کرده را با کسب رضایت قربانی یا پرداخت غرامت جبران کند و درصورتی که در این برنامه موفق عمل کند، هیچ سوءسابقه‌ای برای او ثبت نخواهد ‌شد. در صورتی که بزهکار نوجوان از حضور در این برنامه سرپیچی کند، پرونده به دادگاه کشیده خواهد‌ شد. تنبیه‌هایی که برای بزهکاران نوجوان در قانون هلند وجود دارد، علاوه بر کار اجباری و ارائه خدمات اجتماعی، حضور در دوره‌های آموزشی یا ترکیبی از هردو، و زندگی در مراکز نگهداری از بزهکاران نوجوان است که 16یا 17ساله‌ها تا 2سال و 12تا 15ساله‌ها تا یک سال باید در این مراکز زندگی کنند. در طول دوران حضور در این مراکز، نوجوانان می‌توانند در داخل مراکز به تحصیل خود ادامه دهند و در کلاس‌های فوق برنامه، مثلا کلاس‌ مهارت‌های اجتماعی و مدیریت خشم شرکت کنند.‌ پس از تکمیل دوران تنبیهی، شرکت در دوره‌های رفتاردرمانی و شرکت در برنامه‌های پشتیبانی و آموزشی از دیگر برنامه‌های دولت هلند برای بزهکاران نوجوان است. همچنین هیأت محافظت از کودکان با همکاری مرکز عفو مشروط نوجوانان و شهرداری‌ها پس از آزادی نوجوانان بزهکار در زمینه یافتن سرپناه، تامین درآمد، ادامه تحصیل یا یافتن شغل مناسب به آنها کمک می‌کند.
در آلمان، هر فرد زیر 21ساله‌ای که مرتکب جرمی شود، به‌عنوان یک نوجوان مورد دادرسی قرار خواهدگرفت زیرا مقامات آلمانی معتقدند 18سالگی سنی نیست که فرد را برای زندان‌های بزرگسالان یا مواجه شدن با عواقب جرم یک بزرگسال آماده کند. نوجوانان بزهکار در آلمان، حتی اگر به‌خاطر ارتکاب قتل دستگیر شده باشند، با عواقبی مشابه یک بزرگسال مواجه نخواهند شد. با این همه سرقت و قتل ازجمله جرائمی است که بزهکاران نوجوان آلمانی را روانه زندان‌های ویژه نوجوانان می‌سازد؛ زندان‌هایی که وضعیت ظاهری آنها باید بازتابی از جهان خارج از زندان و زندگی مردم عادی باشد. ‌از این‌رو حتی برای میزان نور اتاق‌های سکونت هر زندانی نیز قانونی قاطع وجود دارد. همچنین شدت شبیه بودن شرایط زندگی در زندان نوجوانان با زندگی عادی درحدی است که بزهکاران نوجوان در آشپزخانه‌ها به چاقو و در محل کار خود به اره برقی دسترسی دارند و نگهبانان این مراکز نیز نباید به باتوم، گاز فلفل یا جلیقه ضد‌گلوله مجهز باشند. بعضی از زندان‌های آلمان مانند زندان نوسترلیتز که تنها بزهکاران متهم به جرائم خشن در آن نگهداری می‌شوند، دارای باغ، مزرعه، اسب، گوسفند و بز هستند و نوجوانان می‌توانند در طول سپری کردن مدت زمان حبس و بازپروری خود، به باغبانی یا نگهداری حیوانات مشغول شوند. همچنین برنامه‌هایی آموزشی در زمینه نجاری، آهنگری، آشپزی و کشاورزی در اختیار نوجوانان قرار می‌گیرد. حداقل مجاز حبس برای هرنوع جرمی از سوی نوجوانان در این کشور 10سال است که به ندرت، ‌کمتر از یک درصد، چنین حکمی درمورد نوجوانی صادر می‌شود. با همین رویکرد، آلمان توانسته‌است میزان بازگشت به جرم نوجوانان خود را به 30درصد برساند، درحالی‌که این نرخ در آمریکا 85درصد اعلام شده‌است.